Doğa Hakkı Olur Mu Artık Nehirlerin de Hakkı Var

Evrenin insan için yaradıldığını, gezegendeki her şeyin insanlığa hizmet etmek için planlandığını önceler. Endüstri devriminin motivasyonu “insan her şeyi hakeder” mottosuyken, antroposenin yıldızı insanımsılar arafta ruhlarıyla gerçek sürdürülebilirliği tartışıyor. Böcekleri, bitkileri, insanları kimin sürdürülebilirliğini önceleyeceğiz. Homosapiens hala kendi istek ve ihtiyaçları için sözde sürdürülebilirlik stratejisi belirliyor.
Prof. Rop White, insan odaklı zihniyeti; “insan olmayan varlıkları insan ihtiyaçları için işlenecek, tüketilebilecek, atılacak bir unsur olarak” tanımlıyor. Antroposen çevresel sürdürülebilirlik dese de temelde hala insanın sonsuza kadar hayatta kalacağı öngörüsüyle kaynakları görece daha az tüketme üzerine strateji belirliyor. Hala merkezde insan var. Ekosantrik duruşa göre, “insanın ekosistemdeki tüm canlılara ahlaki bir sorumluluğu var.” Uzmanlara göre, “haklar tüm türler ve ekosistemler için geçerli olmalı. İnsan olmayan organizmalar, nehirler, dağlar, topark ana, sular” her birinin hakkı var ve insanınkiyle eşdeğerde.

Ekosentrizmin Hareketinin Yükselişi

Doğa hakkı Kızıldereli kültüründe olduğu gibi pekçok yerel kültürde oldukça belirgin bir inanış. Aktivistler son yıllarda iklim farkındalığı için ekosantrik farkındalığı kullanıyor. Doğanın hakları tanınabilir mi yasada bir karşılığı olabilir mi, kamu davası açılabilir mi? 2021’de Kanada’daki Muteshekau-Shipu nehri hidroelektirik amaçlı baraj yapılması nedeniyle yerel halkı ve doğayı koruma çerçevesinde canlı bir varlık ilan edildi ve yasal kişilik verildi. BM Yerli Halklar Beynannamesi’nde yer alan “yerel halkların kendilerine özgü siyasi, yasal, ekonomik, sosyal ve kültürel kurumları koruma ve güçlendirme” bildirisi kapsamında ele alındı.

Dünyada Bir İlk Nehre Vasi Tayin Edildi

Yerel halk Innuslar için nehir, onların ata toprakları, Innu biyokültürel haklarını onaylamak için nehrin yasal kimliği tanınmalı. Innu halkına göre nehirler inançlarının bir parçası, nehir kutsal ve gerçek bir varlık. Dünyada türünün ilk örneği olan bildiri, Innu Konseyi ve Minganie Bölge İdaresi’nin ortak kararları doğrultusunda oluşturuldu. Belge nehir için dokuz yasal hak tanıdı ve nehir adına vekiller atadı. Nehrin hakları, “var olma, akma, kirlilikten korunma, yaşama ve dava açma hakkı” olarak belirlendi. Nehrin yasal vasisi onun adına dava açabilecek, yasal işlem başlatabilecek nehrin uğradığı zarar için tazminat talep edebilecek. Doğa için tüzel kişik tüm dünyadaki barajları kökten etkileyebilecek bir gelişme.
Yeni Zelanda ve Atrato nehri üzerinde tüzel kişik veren Kolombiya’da Ekosentrizm hareketini yasalarla destekleyen ülkelerden. Ekvadorda’daki Los Cedros Biyolojik Rezezerv Merkezi de madenciliğe karşı anayasal haklarını koruma altına aldı. Florida’daki Lake Mary Jane halkı da gölün kirletilmesine karşı Eyalet Mahkemesine dava açtı. Tüm bu davalar doğanın içsel değerini anlamaya, yeni toplaumsal değerler geliştirip doğa ve insan ilişkisinde yeni fazlar geliştirmeye odaklı. Yasal bir araç olarak, ekosantrizmi doğa için gelişmiş bir adaletin parçası olarak kullanılabilir.
Velhasıl, yaşadığımız sürece belki de bir gün farklı türlerin yükselişi, insansıların güçlenmesi sonucu gezegenin bambaşka türleri daha baskın ve faal olacak.