BM felç oldu

Dünya ekonomisinin yüzde 80’ine sahip 20 ülke Brezilya’da toplanıp kedere dua edecek. “Adil bir dünya sürdürülebilir gelecek” temasıyla son yıllarda tekrarlanan cümleler farklı metinlerle yeniden yinelenecek. Dünyanın en fazla biyoçeşitliliğine sahip Brezilya en yoksullara da ev sahipliği yapıyor. G20 Brezilya başkanlığında yoksulluğun izlerini dünyanın en zengin ülke liderlerinin gündemine getirebilmek için F20 girişimini başlattı. Ülkenin yoksul mahallelerinden temsilciler yoksunluklarını “sanitasyona erişim, iklim adaleti, eşitsizlikle mücadele” gibi başlıkların olduğu bir bildiri hazırladılar.

Zenginlere servet vergisi

Başkan Lula, açlıkla mücadele etmek için gereken kaynağı “servet vergisi” ile çözmeyi öneriyor. Önceliklerinin “açlıkla mücadele ve yenilenebilir enerji” olduğunu vurguluyor. Lula “BM Felç oldu, zorluklar birikti, liderler birbirinin aynısı, iklim değişikliğine bağımlı olmaya mahkûmuz” diyor. G20’de iklim değişikliğine yönelik var olan dezenformasyonunun giderilmesine yönelik “Dezenformasyon Fonu” kurulması planlanıyor.

2025 iklim inkârcılarının yılı

Arjantin COP29’dan çekildi, ABD ve Çin gibi ülke liderleri bu tarz toplantılara katılmamaya çalışıyor. Arjantin Devlet Başkanı Milei, Trump gibi daha muhafazakâr. Meksika Başkanı Claudia Sheinbaum, yoksullukla mücadele etmek için “Hayat Ekmek” programı başlattı. Lula küresel iklim savunuculuğunun lideri olmaya çalışsa da Trump ve müttefiklerinin iklim inkârcılığıyla mücadelesi hiç kolay değil.

Stres hafızamızı bozuyor

İkonik Dune filminin efsanevi repliği “korku akıl katilidir” Birinci Açlık Savaşı kitabımın başlangıç sözüydü. Modern insan korkularıyla terbiye edilip, vasata alıştırılıyor. Bilinçaltında tüm korkuların hapsedildiği odanın kilidinin şifresi açlık korkusu ile demlenmiş milyonlarca yıllık arazlarımız. Bilim her gün deste deste akıl katmanlarını açıp içeri giriyor. İşitmeye korktuğumuz gerçekleri suratımıza haykırıyor. Yapılan bir çalışmaya göre stres, farelerin beyinlerinde hafıza oluşumunu bozan büyük nöron demetlerinin oluşmasına neden oluyor. Cell’de yayınlanan bir çalışmaya göre, “stres hafıza oluşumunu ve özellikle korku dolu olayların anılarını nasıl bozduğunu açıklıyor. Sinir bilimci Sheena Josselyn ve meslektaşları, stresin engram oluşumunu bozup bozmadığını incelediler, beynin amigdala bölgesine odaklandılar. Sonuç stres altındaki insanların hafızalarının belli oranda bozulduğu, anıların hatırlanmadığı ortaya çıktı.

Stres beynimizi büyüttü

Stres bir tarafta hafızamıza zara verirken diğer tarafta stres sayesinde hayata tutunuyoruz. İnsan türünün beyni primat akrabalarına göre oldukça büyürken bu nörolojik yükselmenin bir bedeli var. İnsan beyninin bir üst versiyonunu kullanmanın kuşkusuz bazı bedelleri vardı. Beyin hücrelerinin büyük bir beyni çalışır durumda tutmayı sağlayan stresi nasıl idare ettiğini gösteren bir genetik özellik keşfetti.

CRISPR ile daha tatlı domates

Domatesin iki genini düzenleyerek daha tatlı domatesler üretildi. Nature dergisinde yayınlanan makaleye göre, gen mühendisliğiyle genleri keserek domatesin değiştirilmeden glikoz ve früktoz seviyeleri geleneksel domatese göre yüzde 30 artırıldı. Fransız Ulusal Tarım Araştırmaları Enstitüsü Meyve Biyoloğu Christophe Rotha’ya göre, “evcilleştirilmiş çeşitlerde kısmen kaybolan ve yabani türlerde var olan genetik çeşitlilik modern çeşitlerin geliştirilmesinde kullanılabilir.” Dünyada her yıl 186 milyon ton domates üretiliyor, dünyanın en değerli sebzelerinden. Evcilleştirilmiş domatesler yabani atalarından 100 kat büyük, büyüdükçe tadı kısmen bozuluyor. Bitki genetikçisi Jinzhe Zhang ve ekibi, CRISPR –Cas9 gen düzenleme teknolojisini kullanarak iki geni devre dışı bıraktılar, ve yabani domateslerdeki gibi tatlılık elde ettiler. Gelişme her yıl milyonlarca ton yapılan domates salçası ve diğer ürünler için de milyonlarca dolar tasarruf anlamına geliyor. Buluş diğer meyve ve sebzelerde de şeker üretimini sağlayan genlerin çalışma prensiplerini çözmek açısından oldukça faydalı.

Bilim duyulan güven artıyor

Pew Araştırma Merkezi’nin yaptığı bir ankete göre, “Bilim insanlarının halkın çıkarları için çalıştığına olan inanç yüzde 73’ten yüzde 76’ya yükseldi.” 2020’de bu oran yüzde 86 iken pandemide düşmüştü. Ankete katılanların yüzde 55’i bilim insanlarının iyi iletişimci olmadığını” düşünüyor. Uzmanlara göre “bilimsel derecelendirme programlarına keşifleri anlatma, yayma kriteri de konulmalı.” Bazı bilim insanları iklim değişikliği ve tarım ekosistemindeki bazı elzem değişimleri kabul etmeyen Trump’ın Başkan seçilmesinin bilime olan kamu güveninin zedeleneceği yönünde.

Velhasıl, 2025 tüm dünyada dengenin arandığı bir yıl olacağa benziyor. Yapay zekânın potansiyeliyle, insan türünün duygusal zekâsı, yaratıcılık arasındaki uyum yaşanabilirlik kavramıyla dengelenmeye çalışılacak.